In het einde ligt een nieuw begin.

In ied’re kleine appel daar lijkt het wel een huis,

want daarin zijn vijf kamertjes, precies als bij ons thuis.

En in die hokjes wonen vijf pitjes zwart en klein,

die slapen daar en dromen van licht en zonneschijn.

Ja, ze dromen hoe ze later als het kerstfeest wordt gevierd

ook appels zullen wezen, waar men de boom mee siert.

In mijn begin ligt mijn einde. Die zin las ik ooit ergens, al weet ik niet meer bij wie. Maar ‘ied’re kleine appel’ zou het omgekeerde kunnen zeggen: in mijn einde ligt mijn begin. Dat geldt natuurlijk niet alleen voor appels, het geldt voor alle vruchten, maar in september houd ik het even bij appels.

In mijn einde ligt mijn begin. Sinds ik op de middelbare school zat, is er vrijwel elk jaar in september een moment dat ik heel sterk een nieuwjaarsgevoel heb. Dat was vroeger soms zo sterk dat ik het een vergissing vond dat het jaar in januari begon. Waarom een willekeurig tijdstip als januari, september was toch veel natuurlijker? Uiterlijk gezien had ik twee redenen voor dat gevoel van nieuw begin. De eerste was het nieuwe schooljaar. Dat begon weliswaar al in augustus, maar pas in september werd het weer dagelijkse routine om naar school te gaan en lessen te volgen.

Tegen die tijd was ook de sociale orde in de klas opnieuw vastgesteld. In september kom je na de vakantie weer echt terug op aarde. De tweede reden is dat ik in september jarig ben. Mijn persoonlijk nieuwjaar begint dus inderdaad in die maand. Volgens mijn broer verklaarde dat alles. Toen we allebei nog pubers waren en ik begon over dat nieuwjaarsgevoel, gaf hij wrevelig terug: Ja, jij wilt dat het voor iederéén nieuwjaar is in september, omdat jij dan toevallig jarig bent. Dat bewijst maar weer dat alle vrouwen egocentrisch zijn. ‒ Nou ja! Uit verontwaardiging heb ik het jarenlang niet over dat nieuwjaarsgevoel gehad. Maar het verdween daarmee niet.

Een jaar is rond, het einde sluit aan bij het nieuwe begin. In ons kalenderjaar komt na december altijd januari. Maar je kunt van iets dat rond is ook zeggen dat het géén begin of einde heeft. Of dat je overal, op elke willekeurige plek een begin en einde kunt maken. Je eigen jaarronde begint op je geboortedag en die kan inderdaad op elke plek in het jaar vallen. Maar voor de kalenderindeling werden vaste momenten gekozen. Onze kalender is een erfenis van de germaanse: het oude en nieuwe jaar lagen daar aan weerszijden van de twaalf dagen durende midwintertijd.

Bij de Kelten begon het nieuwe jaar op 11 november en eindigde het oude op 31 oktober. Dat heeft vermoedelijk te maken met een driedeling van het jaar: van november tot en met februari was de aarde in winterrust, van maart tot en met juni groeiden en bloeiden de planten en van juli tot en met oktober kon er geoogst worden. Bij de meeste oude volken rond de Middellandse Zee en in het Midden-Oosten begon het jaar in maart, in de lente. Dat is iets wat je zonder moeite kunt navoelen. In de lente komt de aarde weer tot leven, de lente is een nieuw begin. Het joodse volk was een van die volken in het Midden-Oosten die de eerste maand in de lente lieten vallen. Maar toch wordt het joodse nieuwjaarsfeest… in september gevierd.

Toen ik ruim twintig jaar geleden weer werd overvallen door dat nieuwjaarsgevoel in september, ontdekte ik dat het bijna rosj ha-sjana was, joods nieuwjaar. Vanaf dat jaar controleerde ik elk jaar mijn nieuwjaarsgevoel en ja hoor, áltijd vlak voor rosj-ha-sjana. Merkwaardig, maar waar: ik voel dat feest kennelijk aan. Het joodse jaar verschuift ten opzichte van ons jaar, dus het is niet altijd op dezelfde datum rosj ha-sjana, maar wel altijd ergens tussen begin september en begin oktober. Waarom een nieuwjaarsfeest in september, als het jaar in maart begint? De tijd van maart tot en met september gaat over het leven van de aarde, heeft te maken met zaaien, groeien en oogsten. Als die cyclus in september bijna voorbij is, vindt er een omslag plaats van ‘buiten’ naar ‘binnen’: in het einde ligt een nieuw begin. Vlak voor het begin van het donkere jaargetijde richt je je naar binnen, op innerlijke loutering, op een in sociaal en moreel opzicht nieuw begin. Dát is rosj ha-sjana. Het innerlijk nieuwjaar in september is ‒ vind ik ‒ even goed na te voelen als het uiterlijke nieuwjaar, het tot leven komen van de aarde in maart.

Rosj ha-sjana duurt twee dagen. Dit jaar begint het op vrijdagavond 18 september en eindigt het op zondagavond 20 september. Vanaf Rosj ha-sjana laten we ons tweewekelijkse zomerritme los en ontvangt u onze nieuwsbrief weer elke week. De volgende nieuwsbrief verschijnt dus op 26 september en daarna elke zaterdag. Het is de gewoonte op rosj ha-sjana een partje appel in honing te dopen en de wens uit te spreken dat het nieuwe jaar zo zoet als honing mag zijn en niet zuurder dan een appel. Dat wensen wij u ook. Sjana tova‒ een goed nieuw jaar!

Bron: Utz Verzendantiquariaat